Ο «ΔΙΠΛΟΣ» ΧΟΡΟΣ ΣΤΟ ΠΥΡΓΙ ΤΗΣ ΧΙΟΥ

Μπουλάμαντη Στεφανία

Msc Λαογραφίας –Ανθρωπολογίας του χορού

Απόφοιτη της ΣΕΦΑΑ Αθηνών

Ο Δετός είναι ο πιο γνωστός αλυσιδωτός χορός της Χίου. Είναι χορός τύπου "στα τρία" και αποτελεί μέρος του χορευτικού ρεπερτορίου τόσο του βόρειου τμήματος του νησιού όσο και του νότιου, με μικρές διαφορές στις κινήσεις του ανά περιοχή. Οι ονομασίες του είναι ποικίλες: Δετός, Περπατητός, Σιγανός, Φετός, Τραγουδητός, Απηδηνός, Σμιχτός, Κωλοσυρτός, περιγράφοντας συνήθως τον τρόπο με τον οποίο χορεύεται. Χαρακτηρίζεται ως Αποκριάτικος χορός, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν χορεύεται και σε άλλες χορευτικές περιστάσεις. Πιο συχνά εμφανίζεται με τραγουδιστικό χαρακτήρα, όπου ξεκινάει ο πρωτοχορευτής ή ο περισσότερο καλλίφωνος χορευτής με αυτοσχέδιους στίχους οι οποίοι επαναλαμβάνονται από τους υπόλοιπους χορευτές. Επίσης, συναντιέται και με την εκδοχή να τραγουδάει ο ένας και να απαντάει κάποιος άλλος. Παράλληλα, εμφανίζεται και με οργανική μουσική συνοδεία, η οποία συνήθως συνοδεύει το τραγούδι "όσο καυχιώμουν κι έλεγα...".

Τα παλαιότερα χρόνια αποτελούσε έναν από τους πιο αγαπητούς χορούς  και αυτό για δύο λόγους:

          α) πρώτον γιατί ήταν χορός που δεν χορεύονταν με μαντήλι, αλλά χέρι με χέρι και με τους χορευτές- άντρες και γυναίκες-τοποθετημένους ανάμεικτα. Με άλλα λόγια, πορόκειται για χορό στον οποίο έρχονται σε άμεση επαφή άντρες και γυναίκες.

          β) δεύτερον, γιατί δινόταν αφορμή με τα ερωτικά κυρίως δίστιχα που τραγουδούσαν να εκφράσουν οι νέοι και οι νέες τα συναισθήματά τους. Πολλά κορίτσια μήνες πριν, ετοίμαζαν τα τραγούδια που θα τραγουδούσαν στο Δετό, από το απόθεμα της μνήμης τους. Πολλές φορές όμως τα δίστιχα, τα οποία τα ετοίμαζαν εκείνη την στιγμή οι χορευτές, είχαν περιπαιχτικό χαρακτήρα, εξαιτίας της εθιμικής περιόδου που τον χόρευαν. Έτσι, κατά την διάρκεια του χορού φανερώνονταν πολλά κοινωνικά σχόλια και μικρά μυστικά του χωριού.

         

Σχεδόν κάθε χωριό έχει το δικό του ξεχωριστό τρόπο για να αποδώσει αυτόν τον χορό. Ωστόσο, στο Πυργί, ο Διπλός (τοπική ονομασία του Δετού) εμφανίζει μία ιδιαιτερότητα σχετικά με το είδος της λαβής. Γεωγραφικά το Πυργί βρίσκεται στο Νότιο μέρος του νησιού και αποτελεί ένα από τα πιο γνωστά Μαστιχοχώρια της Χίου. Ο Διπλός αποτελεί μαζί με τον Πυργούσικο τους πιο αγαπητούς χορούς της τοπικής κοινωνίας.   Ο χορός πήρε την ονομασία του από το είδος της  λαβής  που συνδέονται οι χορευτές, η οποία είναι μεν σταυρωτή αλλά οι μισοί έχουν και τα δύο τους χέρια από πάνω και οι άλλου μισοί από κάτω. Με αυτόν τον τρόπο αν οι μισοί σηκώσουν τα χέρια τους ψηλά και απομακρυνθούν λίγο, θα σχηματιστεί "διπλός" κύκλος.

Μολονότι στα υπόλοιπα χωριά του νησιού ο Δετός εμφανίζει δομικές και μορφολογικές ομοιότητες, εντούτοις στο Πυργί χαρακτηρίζεται από ορισμένες μορφο-συντακτικές διαφορές που δεν συναντιούνται σε κανένα άλλο χωριό της Χίου. Η πρώτη αφορά στο χορευτικό σχήμα όπου ο Διπλός εμφανίζεται με τη μορφή κλειστού κύκλου, δηλαδή ο πρώτος πιάνεται με τον τελευταίο χορευτή. Το κλείσιμο του κύκλου δεν γίνεται κάποια συγκεκριμένη στιγμή, ούτε είναι απαραίτητο να γίνει. Έγκειται στην κρίση του πρωτοχορευτή αν θα κλείσει τον κύκλο και πότε θα τον κλείσει. Υπάρχει και το ενδεχόμενο ο χορός να ξεκινήσει κλειστός και να μην υπάρχει καν πρωτοχορευτής. Το αξιοσημείωτο πάντως είναι ότι μόνο στο Πυργί παραδοσιακά έκλειναν τον κύκλο.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον της τέλεσης του Διπλού αποτελεί το γεγονός ότι οι Πυργούσιοι συνήθιζαν να τον χορεύουν με κεριά. Πιο συγκεκριμένα, τα Σαββατοκύριακα των Απόκρεων συνήθιζαν να μαζεύονται όλοι οι κάτοικοι του χωριού στο λιβάδι (πλατεία), να χορεύουν και να τραγουδούν τον Διπλό. Όμως, πριν από την έναρξη του γλεντιού, τα παλληκάρια που ενδιαφερόντουσαν για κάποια νέα, πήγαιναν στον μπακάλη του χωριού, αγόραζαν ένα κερί και του ζητούσαν να το δώσει στην κοπέλα που του έλεγαν, όταν εκείνη θα πέρναγε από το μαγαζί του. Αυτός ήταν ένας έμμεσος τρόπος για να εκδηλώσει τα συναισθήματά του ο νεαρός. Η κάθε κοπέλα μάζευε όλα τα κεριά που της αντιστοιχούσαν και όταν πλέον ξεκίναγε ο χορός τα άναβε και τα κράταγε στα χέρια της. Σε περίπτωση που κάποια κοπέλα δεν είχε κερί μέχρι να ξεκινήσει ο χορός, κάποιος στενός συγγενής της (πατέρας, αδελφός κ.α.), αγόραζαν και της έδιναν το κερί της. Η κοπέλα που συγκέντρωνε τα περισσότερα κεριά τα κρατούσε με περηφάνια κατά την διάρκεια του χορού.

Ωστόσο, τα κεριά εκτός από  το συμβολικό χαρακτήρα της συναισθηματικής έκφρασης των παλικαριών είχαν και πρακτικό χαρακτήρα. Ο Διπλός ξεκίναγε βράδυ στο συγκεκριμένο χωριό επομένως δεν υπήρχε δυνατότητα φωτισμού του λιβαδιού, παρά μόνο με λίγες λάμπες. Το άναμμα των κεριών κατ’ επέκταση, αποτελούσε και ένα τρόπο να φωτιστεί το μέρος και να μπορέσουν οι κάτοικοι να γιορτάσουν εκείνες τις μέρες. Συνεπώς, η έλλειψη ηλεκτρικού ρεύματος σε συνδυασμό με το ξεκίνημα του Διπλού το βράδυ και τη χρήση των αναμμένων κεριών, δημιουργούσαν ατμόσφαιρα θρησκευτικότητας και κατάνυξης.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1.     Γιαννάκης Ισίδωρος, Το Πυργί της Χίου με τους Λαογραφικούς Θησαυρούς του – Ο Παραμυθένιος Πολιτισμός των Πυργουσών. Έκδοση φιλοτεχνικού Ομίλου Χίου, Χίος 1980.

2.     Θεολογίτης Σωτήρης, Ο Παραδοσιακός Χορός Στο Πυργί Σήμερα. Πτυχιακή Εργασία, Ειδικότητα Ελληνικού Παραδοσιακού Χορού, Τμήμα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Αθήνα 1996.

3.     Κολλιάρος Γιάννης. Μιαν Βολάν Τα’ έναν Τσαιρόν Ήτον… - Λαογραφία Της Χίου – Τα 21 Μαστιχοχώρια. Εκδόσεις Αιγέας, Χίος 2003

4.     Σύλλογος Πυργουσών Αττικής. Ένα Κειμήλιο: Το Πυργί της Χίου.  Αθήνα 1992

5.     Τσίκης Ν. Γλωσσικά Από Το Πυργί Της Χίου. Έκδοση του Συλλόγου Πυργουσών Αττικής «Το Πυργί Της Χίου», Αθήνα 2002

6.     Υπουργείο Μακεδονίας – Θράκης. Λαογραφικές Καταγραφές. Πρόγραμμα Θράκη – Αιγαίο – Κύπρος, Συνεργασία Υπουργείων: Μακεδονίας – Θράκης, Αιγαίου, Κυπριακής Δημοκρατίας, Κομοτηνή 2006

7.   Μπουλάμαντη, Κ. Σ., Οι μουσικοχορευτικές φόρμες της Χίου: Συγκριτική Μελέτη, Πτυχιακή εργασία,  Τμήμα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Αθήνα 2008.