Eνα μνημείο του 14ου αιώνα που σβήνει παραδομένο στην εγκατάλειψη είναι το λωβοκομείο της Χίου. Η Σπιναλόγκα του Βορείου Αιγαίου, άγνωστη στο ευρύ κοινό, σπουδαίος πολιτιστικός θησαυρός και υπόμνημα μακράς ιστορίας, εκπέμπει σήμα κινδύνου εδώ και χρόνια.
Το αρχιτεκτονικό στολίδι που φιλοξένησε το μακροβιότερο υγειονομικό ίδρυμα στον ελλαδικό χώρο και πρόσφερε ανακούφιση σε χιλιάδες ασθενείς καταρρέει αφημένο εδώ και χρόνια στη μοίρα του.
Προσωπικά αντικείμενα των αρρώστων, είδη εξοπλισμού, αρχεία και ιατρικά είδη σαπίζουν εντός των κτιρίων ή γίνονται λεία στα χέρια επιτηδείων.
Το παλιό λωβοκομείο ρημάζει στην αδιαφορία
Για περισσότερους από έξι αιώνες το λωβοκομείο άνοιγε την αγκαλιά του σε χανσενικούς και η λειτουργία του διεκόπη μόνο μεταξύ των ετών 1822 και 1835, όταν το νησί ερήμωσε λόγω της Μεγάλης Σφαγής.
Σχεδόν πενήντα χρόνια αργότερα, το 1881, καταστράφηκε από τον μεγάλο σεισμό που έπληξε τη Χίο, ενώ στην αυγή του 20ού αιώνα και με τη συνδρομή της Λονδινείου Επιτροπής και ευπόρων Χίων που ζούσαν στη βρετανική πρωτεύουσα και το Παρίσι, κατασκευάστηκαν εκ θεμελίου οι υπερσύγχρονες για την εποχή εγκαταστάσεις που στέγασαν για νοσηλεία 250 ασθενείς.
Πρόκειται για 16 περίπτερα, τα δεκατέσσερα εκ των οποίων αποτελούνται από δύο δωμάτια και τα δύο εξ αυτών από ένα. Κάθε δύο περίπτερα μοιράζονταν κοινόχρηστους χώρους εξυπηρέτησης όπως κουζίνα και τουαλέτα.
Το ίδρυμα συνιστούσε πρωτοπορία τόσο από άποψη υλικών ανέσεων και τεχνολογικού εξοπλισμού όσο και από άποψη επιπέδου της ιατρικής έρευνας που διεξαγόταν στις εγκαταστάσεις του. «Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι διέθετε μαρμάρινους λουτήρες, με ζεστό νερό, ξεχωριστούς για άνδρες και γυναίκες ασθενείς και σύστημα θέρμανσης, κάτι πρωτοποριακό για την εποχή.
Τα οικήματα είχαν αλεξικέραυνο, έγινε ειδική κατασκευή για την προμήθεια άφθονου νερού και αποχετευτικού δικτύου, ενώ κάποια από τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν για τον εξοπλισμό είχαν εισαχθεί από την Αγγλία.
Επίσης, οι ασθενείς συμμετείχαν ως βάση δεδομένων σε επιστημονικές εργασίες που πραγματοποιούνταν από το 1880 και μετά» λέει ο ιατρός ρευματολόγος κ. Ανδρέας Μιχαηλίδης, διδάκτορας Ιστορίας της Ιατρικής, ο οποίος έχει εκπονήσει διδακτορική διατριβή με θέμα «Προνοιακά και νοσηλευτικά Ιδρύματα στη Χίο των αρχών του 20ού αιώνα».
Διασώζονται
«Τα οικήματα που διασώζονται έχουν χτιστεί το 1909», εξηγεί ο κ. Μιχαηλίδης. «Βρίσκονται σε σχετικά καλή κατάσταση με τις εξωτερικές όψεις να διασώζονται ανέπαφες. Δεν έχουν, όμως, δεχτεί οποιαδήποτε συντήρηση από το 1959, οπότε το λωβοκομείο έπαψε να λειτουργεί και οι εναπομείναντες ασθενείς -8 στον αριθμό- μεταφέρθηκαν στο θεραπευτήριο Λοιμωδών Νόσων στην Αγία Βαρβάρα. Ως εκ τούτου το κτίριο, ένα πανέμορφο νεοκλασικό σπάνιας αρχιτεκτονικής, έχει αρχίσει να αντιμετωπίζει προβλήματα».
Στις εγκαταστάσεις περιλαμβάνονται επίσης ο ναός του Αγίου Λαζάρου, ο οποίος έχει ανακαινιστεί από τον σύλλογο που συστήθηκε για την προστασία του και η εκκλησία της Αγίας Υπακοής, η οποία έχει γκρεμιστεί από τον Εγκέλαδο του 1881.
«Σημαντικό είναι να αναφερθεί ότι εντός των εγκαταστάσεων υπάρχουν ακόμη κλίνες, είδη ιματισμού, αρχεία, ιατρικά εργαλεία και μηχανήματα, ενώ στο ιατρείο υπάρχουν ακόμη φιαλίδια με τα φάρμακα που χρησιμοποιούσαν οι γιατροί», συνεχίζει ο κ. Μιχαηλίδης. «Ομως όλα αυτά λεηλατούνται καθημερινά».
Κάτοικοι
Να μετατραπεί σε μουσείο
Η πλούσια κληρονομιά που έχει αφήσει η λειτουργία του Λωβοκομείου τόσο σε υλικά αγαθά όσο και σε ιστορική μνήμη ωθούν τους πολίτες της Χίου και τους τοπικούς φορείς, οι οποίοι έχουν συγκροτήσει σχετική επιτροπή, να ζητούν τη μετατροπή του χώρου σε μουσείο με την απαραίτητη φροντίδα.
Ο κ. Μιχαηλίδης προσθέτει πως «αυτό θα είχε ιδιαίτερη αξία, καθώς το λωβοκομείο δεν ήταν μια αποθήκη ψυχών όπως η Σπιναλόγκα, αλλά ένας χώρος νοσηλείας ασθενών. Ηταν ίδρυμα περίθαλψης, με ιατρείο και γιατρούς που πληρώνονταν από την Κοινότητα Χίων, ένας χώρος όπου εφαρμόστηκαν θεραπείες και γράφτηκε ιστορία»...
Το χρονικό: Χτίστηκε το 1378 από τους Γενοβέζους
Από ανάχωμα στη λέπρα, στον σεισμό και στην ανακαίνιση
Χτισμένο από τους Γενοβέζους το 1378 μ.Χ. το λωβοκομείο της Χίου είχε ως σκοπό να ανακόψει την εξάπλωση της λέπρας η οποία έβλαπτε τα οικονομικά συμφέροντα των κατακτητών.
Αλλωστε, όπως εξηγεί στη διατριβή του ο κ. Μιχαηλίδης, λόγω της κομβικής θέσης που διατηρούσε η Χίος στις θαλάσσιες οδούς επικοινωνίας και εξαιτίας του εμπορικού της ρόλου, η νοσηρότητα ήταν πολύ υψηλή στην τοπική κοινωνία ήδη από τον 10ο αιώνα.
Ο ίδιος επισημαίνει ότι η λειτουργία του λεπροκομείου συνεχίστηκε ακατάπαυστα, με αποτέλεσμα προεπαναστατικά ο αριθμός των οικημάτων του να φτάνει σε αριθμό τα 30 με δυνατότητα φιλοξενίας 150 ασθενών.
Κατά την καταστροφή του 1822, όλοι οι τρόφιμοι του ιδρύματος σφαγιάστηκαν πλην πέντε ασθενών οι οποίοι διεσώθησαν κρυμμένοι σε στοά μέσα από την οποία διέρχεται το ποτάμι που περνά μπροστά από την εκκλησία της Παναγίας. Τα επόμενα χρόνια το Λωβοκομείο γνώρισε άνθηση, με αλλεπάλληλες ανακαινίσεις, διαμόρφωση των κήπων του, φιλοξενία ασθενών από άλλα μέρη της Ελλάδας και την αδιάλειπτη συνδρομή των εύπορων Χίων.
Αναθεμελίωση
Το 1909, ύστερα από τον όλεθρο του σεισμού και έπειτα από σοβαρές οικονομικές δυσκολίες, το ίδρυμα αναθεμελιώθηκε με σχέδια του μηχανικού Ιωάννη Μπερικέτη.
Το 1933 το Λωβοκομείο περιελάμβανε 14 περίπτερα, εστιατόριο, μαγειρείο, αποθήκη, 2 λουτρά, πλυντήριο, τον ιερό ναό του Αγίου Λαζάρου και νεκροταφείο, όπου όσοι απεβίωναν θάβονταν σε ανώνυμους αριθμημένους τάφους για λόγους κοινωνικού στιγματισμού.
Ιδιοκτησιακό
Εργασίες που δεν έγιναν ποτέ
Αρκετά περιπεπλεγμένο είναι το ιδιοκτησιακό καθεστώς του λωβοκομείου, το οποίο αποτελεί ίδρυμα ιδιωτικού δικαίου. Τα οικήματα και η ακίνητη περιουσία του ανήκουν στον Οίκο Αγάπης, στο Διοικητικό Συμβούλιο του οποίου πρόεδρος είναι ο εκάστοτε δεσπότης Χίου. Πριν από λίγα χρόνια ο Οίκος Αγάπης υπέγραψε προγραμματική σύμβαση με τον Δήμο Χίου, για να πραγματοποιηθούν ορισμένες εργασίες οι οποίες δεν ξεκίνησαν ποτέ. Ο νεοεκλεγείς δήμαρχος Χίου κ. Πολύδωρος Λαμπρινούδης με δήλωσή του στο «Εθνος» σημείωσε τα εξής: «Ο χώρος είναι γεμάτος σκουπίδια, ενώ γίνονται συνεχώς κλοπές ακόμη και από πέτρες ή μάρμαρα. Επειδή τα κτίρια αυτά βρίσκονται σε καλό σημείο, θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν για φοιτητική εστία ή λέσχη του Πανεπιστημίου, σε περίπτωση που περισσέψουν κάποια κονδύλια από αυτά που είχε υποσχεθεί η Περιφέρεια στην προηγούμενη Δημοτική Αρχή για επεμβάσεις σε άλλες περιοχές της Χίου».
Κατερίνα Ροββά
εθνοσ
