γραφειο : ΖΑΝΝΗΣ ΚΥΡΙΑΚΟΣ
Με αφορμή την επέτειο της απελευθέρωσης της Χίου την 11η Νοεμβρίου 1912 θα ήθελα να γνωστοποιήσω κάποια ιστορικά στοιχεία για την εξέλιξη των γεγονότων που διαδραματίστηκαν εκείνη την περίοδο. Πραγματικά μια μακρά περίοδος 346 χρόνων διακόπτεται. Η μέρα αυτή αποτελεί το μεταίχμιο της ιστορικής καμπής, όπου η ιστορία της Χίου μπήκε σε νέα φάση με την απελευθέρωση του νησιού από τον τουρκικό ζυγό.
Η Χίος υποδουλώθηκε στους Τούρκους κατά το 1566. Ο τότε ναύαρχος Πιαλή Πασάς την κατέλαβε παίρνοντάς την από τους Γενουάτες. Στη Χίο δημιουργείται μια ιδιόρρυθμη κατάσταση που επέφερε οικονομικά οφέλη για το νησί που πήρε μορφή αυτοδιοικούμενη. Η Χίος δεν είχε προεπανασταστικά κινήματα όμως δεν έμεινε σε καμία περίπτωση αδιάφορη. Το 1822 πλήρωσε μεγάλο τίμημα αίματος με τη σφαγή του άμαχου πληθυσμού της μετά από μια προσπάθεια απελευθέρωσης του νησιού. Από τότε μέχρι και τις αρχές του επόμενου αιώνα ζει σε παρακμή σχεδόν αποδεκατισμένη αλλά πάντα περήφανη προσπαθεί να ανασυνταχθεί από τις στάχτες της Έτσι φτάνουμε στα 1912. Οι συνεννοήσεις των Βαλκανικών κρατών από το Μάιο του 1912 συντέλεσαν ώστε να σχηματιστεί η Βαλκανική Συμμαχία. Ο Ελληνικός Στρατός επιχειρεί νικηφόρες μάχες στην Ελασσόνα, Σαραντάπορο, Γιαννιτσά και εισέρχεται θριαμβευτής στη Θεσσαλονίκη στις 26 Οκτωβρίου.
Η απελευθέρωση της Χίου ήταν επεισοδιακή, ακατανόητη κι εξελίχθηκε σε αιματηρή σε μία περίοδο που οι Οθωμανοί, υποχωρούσαν ή παραδίνονταν σε όλα τα μέτωπα. Μία εξήγηση είναι πως οι Τούρκοι ήθελαν να κρατήσουν τα νησιά του Αιγαίου για προστασία των Στενών ενώ τη Χίο για άλλους λόγους. (Πρακτικά Συνθήκης του Λονδίνου). Μια άλλη ερμηνεία ήταν ότι πίστευαν πως μπορούσαν να την κρατήσουν αφού, οι δυνάμεις τους στη Χίο ήσαν ισχυρές ενώ η ελληνική αποβατική δύναμη αισθητά μικρή. Ένα τρίτο αλλά αδύναμο σενάριο ήταν πως η Πύλη (που είχε οικονομικούς δεσμούς στο νησί λόγω μαστίχας), πίεζε τους πασάδες να την υπερασπιστούν.
Η αιματηρή απελευθέρωση
Στις 11 Νοεμβρίου 1912 η Χίος δεν ξύπνησε να υποδεχθεί τον ελληνικό στρατό γιατί απλά είχε άγνοια. Τηλεόραση, Ραδιόφωνο για (πληροφόρηση ή παραπληροφόρηση) δεν υπήρχαν κι ο τηλέγραφος βρισκόταν στα χέρια των Tούρκων. Οι Χιώτες το πρωινό αυτό ξύπνησαν, πλύθηκαν, φόρεσαν τα γιορτινά τους και τράβηξαν κατά τη Μητρόπολη γιατί, την ημέρα αυτή γιόρταζαν τους πολιούχους της Χίου ΑΓIΟΥΣ ΒΙΚΤΩΡΕΣ. Την ώρα που στη Μητρόπολη συνεχιζόταν η Λειτουργία, από ψίθυρους που ήλθαν απ’ την προκυμαία μαθεύτηκε το μαντάτο.
«Ο Ελληνικός στόλος βρίσκεται έξω απ το λιμάνι». Κι οι πιστοί αντί για τους καφενέδες στο Βουνάκι, έτρεξαν στο λιμάνι για να ιδούν και να υποδεχθούν την Ελλάδα. Στις 11 Νοεμβρίου 1912 στις 9 το πρωί, 90 χρόνια απ’ τη σφαγή, 31 απ’ τον σεισμό και πριν κλείσει μήνας απ το περίπατο του Στρατού στη Μακεδονία και την Ήπειρο, μία Ελληνική αρμάδα με τρία ελαφρά καταδρομικά, ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, ΕΣΠΕΡΙΑ, ΑΡΚΑΔΙΑ, δύο αντιτορπιλικά ΝΕΑ ΓΕΝΕΑ, ΚΕΡΑΥΝΟΣ, 3 μεταγωγικά ΠΑΤΡΙΣ, ΣΑΠΦΩ, ΕΡΙΕΤΤΑ με 2500 άνδρες φτάνουν στη Χίο για ένα νέο ακόμα εύκολο περίπατο μόνο που αυτή τη φορά, θα αποδειχθεί δύσκολος.... ανήφορος. Απ’ το «Μακεδονία» βγαίνουν στο λιμάνι εκπρόσωποι να διαπραγματευθούν τη παράδοση του νησιού αλλά ο ΖΙΧΝΥ ΜΠΕΗΣ, ο Τούρκος στρατιωτικός διοικητής αρνείται και δηλώνει ότι θα το υπερασπιστεί μέχρις εσχάτων. Μετά το τούρκικο ΟΧΙ η αρμάδα κινείται στη περιοχή ΚΟΝΤΑΡΙ, (σημερινό αεροδρόμιο) και στις 3 μ.μ. αποβατική δύναμη με τρία τάγματα πεζικού και μία ορειβατική πυροβολαρχία αποβιβάζεται στο νησί υπό την κάλυψη των τηλεβόλων του στόλου που κανονιοβολεί τις τουρκικές θέσεις. Η μικρή αποβατική δύναμη με επικεφαλής τον συνταγματάρχη Nίκο Δελαγραμμάτικα έχει εντολή να αντιμετωπίσει το 18° τουρκικό σύνταγμα και να το εξουδετερώσει. Βέβαιοι οι στρατιώτες μας σε γρήγορη νίκη ξαφνιάζονται απ’ τα δραστικά πυρά τα οποία χτύπησαν θανάσιμα τους δύο πρώτους απελευθερωτές, ένας απ’ της Λακωνία, ο άλλος Αθηναίος.
Παρόλο το ξάφνιασμα οι στρατιώτες δε χάνουν το θάρρος τους, ανασυντάσσονται κι επιτίθενται, ενώ οι τούρκοι οπισθοχωρούν σε νέες αμυντικές γραμμές προετοιμαζόμενοι για πόλεμο διαρκείας. Το άλλο πρωί η Ελληνική Διοίκηση όταν διαπίστωσε πως τη νύχτα οι τούρκοι έφυγαν, δίνει εντολή στις μονάδες να εισέλθουν στην πόλη για να τους εξουδετερώσουν, ατυχώς όμως εγκατέλειψαν και την πόλη καταφεύγοντες στα ορεινά και φορτωμένοι με εφόδια και τρόφιμα. Το ορεινό και δύσβατο του εδάφους βοήθησε την άμυνα των Tούρκων επί 40 ημέρες αλλά ταλαιπώρησε τον ελληνικό στρατό που αντιμετώπιζε πόλεμο χαρακωμάτων. Έτσι το πρόβλημα αφέθηκε στο χρόνο, τα εφόδια και την αντοχή των εμπολέμων όπως κι έγινε.
Στα μέσα Δεκεμβρίου μετά από ανελέητο σφυροκόπημα των εχθρικών θέσεων κι ενίσχυση της αποβατικής δύναμης με 1000 άνδρες, οι Τούρκοι διαπίστωσαν την αδυναμία τους να κρατήσουν το νησί κι αποφάσισαν στις 21 Δεκεμβρίου να παραδοθούν. Ο ΖΙΧΝΥ ΜΠΕΗΣ υπογράφει την παράδοση εγκαταλείποντας δεκάδες πυροβόλα, τόνους πυρομαχικών κι άφθονα τρόφιμα. Απ’ τους 2044 αιχμαλώτους οι βαριά τραυματίες μεταφέρθηκαν στο ΤΣΕΣΜΕ κι οι υπόλοιποι στην Πελοπόννησο με το Α/Π ΘΕΟΦΑΝΩ. Οι Χιώτες που επέζησαν μίας σφαγής, ενός σεισμού και δουλείας αιώνων, επέδειξαν ανθρωπιά, δεν πείραξαν ούτε αποδοκίμασαν τους αναχωρούντες και ηττημένους δυνάστες τους.
Έτσι τελείωσε ο σαραντάμερος απελευθερωτικός αγώνας στη Χίο που έφερε τη Λευτεριά στο νησί και την απαρχή μιας νέας περιόδου, προόδου και γρήγορης ανάκαμψης όπως ακριβώς έχει συμβεί τόσες φορές στην ιστορία του νησιού μας.
Κλείνοντας αναφέρω ένα οδοιπορικό από το βιβλίο του Γεωργίου Χωρέμη "Οσα ο ίδιος είδον" ελπίζοντας ότι οι μνήμες γίνονται επίκαιρες όταν αυτές ανασύρονται υπογραμμίζοντας λάθη και ανατροπές, που μπορούν να διδάξουν ακόμα και αυτήν την καθημερινότητα μας που πολλές φορές μας παρασύρει στην λήθη.
