TRIHMERO KOINVNIKHS OIKONOMIAS STO EYRVKOINOBOYLIO 6-8 IOYLIOY
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η εφαρμογή αρχών της κοινωνικής οικονομίας στη οικολογική διαχείριση απορριμάτων καθώς οι ευκαιρίες για νέες θέσεις εργασίας και φτηνά προϊόντα με ταυτόχρονα οφέλη για το περιβάλλον είναι εντυπωσιακές. Γύρω από το θέμα μίλησαν ο Joris De Brone, εκτελεστικός διευθυντής του δικτύου κέντρων επαναχρησιμοποίησης De Kringwinkelστο Βέλγιο, ο Sepp Eisenriegler, γενικός εκτελεστικός διευθυντής της Βιενέζικης κοινωνικής επιχείρησης επιδιόρθωσης R.U.S.Zπου ξεκίνησε τους 2 οργανισμούς-ομπρέλλα για την Αυστρία και την ΕΕ, ο Σταύρος Αρυρόπουλος, εκπρόσωπος της Λακωνικής Βιοενεργειακής ΑΕ, της πρώτης πολυσυμμετοχικής εταιρείας λαϊκής βάσης για τη διαχείριση απορριμάτων στην Ελλάδα και ο Δημήτρης Χωματίδης από την Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης.
Ο Joris De Brone, εκτελεστικός διευθυντής της De Kringwinkel στο Βέλγιο μίλησε για την κοινωνική αυτή επιχείρηση που αποτελείται από 31 κέντρα επαναχρησιμοποίησης, 10 κέντρα επιδιόρθωσης και 118 καταστήματα που καλύπτουν ολόκληρη την Φλαμανδία.
Ένα κέντρο επαναχρησιμοποίησης είναι μια επιχείρηση που συλλέγει, διαχωρίζει, και στη συνέχεια πουλά προϊόντα που θεωρούνται απορρίματα με σκοπό την επαναχρησιμοποίησή ή την ανακύκλωσή τους. Οι στόχοι αυτής της οικονομικής δραστηριότητας είναι περιβαλλοντικοί (επαναχρησιμοποίηση, επιμήκυνση του χρόνου ζωής και παράταση της χρήσης προιόντων κλπ) αλλά και κοινωνικοί καθώς τέτοια κέντρα προσφέρουν αφενός εργασία σε μακροχρόνια ανέργους και εργαζόμενους χωρίς ιδιαίτερες ικανότητες και αφετέρου προσφέρουν φτηνά αλλά ικανοποιητικής ποιότητας προϊόντα στους καταναλωτές.
Τα κέντρα επαναχρησιμοποίησης της De Kringwinkel συλλέγουν προϊόντα προς απόρριψη που είναι σε καλή κατάσταση αλλά δεν τα χρειάζεται πλέον ο αρχικός τους ιδιοκτήτης, με 3 τρόπους: από το σπίτι κατόπιν τηλεφωνικής συνεννόησης, με μεταφορά από τον πολίτη σε ένα από τα καταστήματα του δικτύου ή με μεταφορά από τον πολίτη στο σημείο συλλογής των δημοτικών απορριμάτων. Πρέπει να σημειωθεί ότι η βασική διαλογή και η εκτίμηση της καταλληλότητας ενός προϊόντος γίνεται κατά τη φάση τη συλλογής. Τα προϊόντα αυτά μεταφέρονται σε ένα κέντρικό σημείο όπου ζυγίζονται και διαχωρίζονται περαιτέρω στο τμήμα που προορίζεται για επαναχρησιμοποίηση, στο τμήμα που προορίζεται για ανακύκλωση και στο τμήμα που προορίζεται είτε για καύση, είτε για ταφή. Το τμήμα προς επαναχρησιμοποίηση μετά από τις απαραίτητες επιδιορθώσεις ακολούθως μεταφέρεται στα καταστήματα του δικτύου όπου προσφέρεται δωδεκάμηνη εγγύηση στον καταναλωτή. Η επιχείρηση αυτή έχει 4968 εργαζόμενους και περίπου 4.8 εκατομμύρια πελάτες. Το 2011 συλλέχθησαν 59694 τόνοι και οδηγήθηκαν προς επαναχρησιμοποίηση περίπου οι μισοί (27866 τόνοι) ενώ ο κύκλος εργασιών ήταν 35.3 εκατομμύρια ευρώ.
Το πρώτο βασικό εργαλείο για την ίδρυση τέτοιων κέντρων είναι η Φλαμανδική πολιτική διαχείρισης απορριμάτων που δίνει προτεραιότητα κατά σειρά στην μείωση παραγωγής απορριμάτων, στην επαναχρησιμοποίησή τους, στην ανακύκλωση, στην καύση με ανάκτηση ενέργειας και τέλος στην ταφή. Σημαντική συμβολή αποτελεί το γεγονός ότι 70% των παραγόμενων απορριμάτων συλλέγονται ξεχωριστά ενώ από την αρχή του 2012 η πολιτική πλέον αντιμετωπίζει τα απορρίματα σαν υλικά. Όμως η Φλαμανδική κυβέρνηση παρέχει και επιπλέον κίνητρα όπως ο μειωμένος φόρος ταφής για προϊόντα που δεν είναι επαναχρησιμοποιήσιμα, τα ετήσια κονδύλια που διατίθενται για επενδύσεις και βελτίωση της ποιότητας (930.000 ευρώ), η παρακολούθηση της πορείας αυτών των κέντρων σε ετήσια βάση, η πραγματοποίηση ερευνών, η παροχή συμβουλών οικονομικής φύσης, η δημιουργία ενός δικτύου που καλύπτει ολόκληρη τη Φλαμανδία καθώς και η παροχή ειδικής άδειας για κέντρα επαναχρησιμοποίησης. Σε επίπεδο κοινωνικής πολιτικής, υπάρχει μια σειρά απο αξιοποιήσιμα προγράμματα εύρεσης εργασίας σε τοπικό, περιφερειακό και ομοσπονδιακό επίπεδο για άτομα χωρίς ιδιαίτερα προσόντα καθώς και μακροχρόνια άνεργους που επιδοτούν τόσο τον εργαζόμενο όσο και τον εργοδότη και παρέχουν επιπλέον διευκολύνσεις για εκπαίδευση με ταυτόχρονη εργασία.
Πέρα όμως από τα κίνητρα που παρέχει η πολιτεία, η επιτυχία της De Kringwinkelοφείλεται σε μεγάλο βαθμό και στη στενή και καλή συνεργασία με την τοπική αυτοδιοίκηση, η οποία ενθαρρύνεται να συνεργαστεί με τα κέντρα επαναχρησιμοποίησης καθώς αυτού του είδους οι συνεργασίες παρέχουν δωρεάν δημοσιότητα για τις τοπικές αρχές, έσοδα από τη συλλογή (100-150 ευρώ τον τόνο) και φυσικά ευκαιρίες τοπικής απασχόλησης που οι τοπικές αρχές στηρίζουν.
Iδιαίτερη συμβολή στην επιτυχία της επιχείρησης είχε η επικοινωνιακή καμπάνια που ακολουθήθηκε, και η οποία οδήγησε επιτυχώς στην εδραίωση της νέας «φίρμας» “De Kringwinkel”. Η προσπάθεια ξεκίνησε το 2002, μια χρονιά όπου συνυπήρχαν μια σειρά από παράγοντες που συνέβαλαν θετικά στην επιτυχία της επικοινωνιακής στρατηγικής. Πρώτα απ΄όλα τα κέντρα επαναχρησιμοποίησης στη Φλαμανδία συμπλήρωναν 10 χρόνια ζωής. Η αγορά επαναχρησιμοποιημένων προιόντων είχε πλέον ωριμάσει και δεν περιοριζόταν μόνο στους φτωχούς. Είχε επίσης αρχίσει να αυξάνεται ο υγιής ανταγωνισμός ανάμεσα σε κέντρα επαναχρησιμοποίησης ενώ άρχιζαν να εντοπίζονται δυνατότητες περαιτέρω ανάπτυξης του κλάδου καθώς 10% από τα ογκώδη απορρίματα είναι κατάλληλα για επαναχρησιμοποίηση.
Η επικοινωνιακή εκστρατεία εστίασε στο να ενισχύσει την εικόνα επαγγελματισμού των κέντρων επαναχρησιμοποίησης, στο να ενημερώσει με ακρίβεια το κοινό για το τι είναι ένα τέτοιο κέντρο, και στο να ξεκαθαρίσει στους καταναλωτές τις διαφορές με τους ανταγωνιστές της αγοράς. Το πρώτο βήμα ήταν η έρευνα σχετικά με το κοινό που αποτελεί τους βασικούς πελάτες των κέντρων επαναχρησιμοποίησης, ποιος είναι ο τρόπος ζωής τους, πως αποφασίζει κάποιος να αγοράσει «από δεύτερο χέρι», τι εικόνα έχουν οι άνθρωποι για τα καταστήματα που πωλούν τέτοια προϊόντα γενικά. Με βάση τα αποτελέσματα της έρευνας διαμορφώθηκε μια κεντρική επικοινωνιακή στρατηγική, πρώτο συστατικό στοιχείο της οποίας ήταν η καθιέρωση ενός ονόματος, μιάς «φίρμας». Οι βασικοί λόγοι που οδήγησαν σε αυτή την απόφαση ήταν για να σταματήσει η σύγχυση, να υπάρξει σαφής διαχωρισμός από τους ανταγωνιστές της αγοράς, να δημιουργηθεί ευκολότερα μια ομοιόμορφη και ελκυστικότερη εικόνα και φυσικά να καταστεί ευκολότερη η αναγνώριση. Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε επίσης στην ποιότητα και ειδικότερα στη γνώμη των πελατών για τη βελτίωσή της καθώς και στη θέσπιση μετρήσιμων στάνταρντς ποιότητας. Η στρατηγική αυτή εφαρμόστηκε για πρώτη φορά το 2002-03 και βρίσκεται διαρκώς υπό ανάλυση, αποτίμηση και επανασχεδιασμό με στόχο τη διαρκή βελτίωση των αποτελεσμάτων της.
Ο Σταύρος Αργυρόπουλος, εκπρόσωπος της Λακωνικής Βιοενεργειακής ΑΕ, της πρώτης πολυσυμμετοχικής εταιρείας λαϊκής βάσης για τη διαχείριση απορριμάτων στην Ελλάδα παρουσίασε την κεντρική σκέψη που οδήγησε στην ίδρυση της εταιρείας καθώς και τα βασικά χαρακτηριστικά λειτουργίας της από τον Απρίλιο του 2012.
Ενώ τον προηγούμενο αιώνα όλοι μιλούσαν για σκουπίδια, σήμερα μιλούν για προϊόντα και δικαίως, καθώς τα απορρίματα είναι υλικά με αξία. Ειδικότερα, ο Σταύρος Αργυρόπουλος υπογράμμισε ότι τα απορρίματα μπορούν να θεωρηθούν Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας αν σκεφτεί κανείς ότι από την κομποστοποίηση μπορεί να προκύψει βιοαέριο, τα τηγανέλαια μετατρέπονται εύκολα σε βιοκαύσιμα που υποκαθιστούν το πετρέλαιο ενώ σημαντικά ποσά ενέργειας εξοικονομούνται από την ανακύκλωση χαρτιού, γυαλιού και πλαστικών. Παρά το γεγονός ότι η διαχείριση των απορριμάτων είναι στην αρμοδιότητα των δήμων, δηλαδή των πολιτών, εντούτοις οι πολίτες στην Ελλάδα απλά πληρώνουν για την αποκομιδή τους στο λογαριασμό της ΔΕΗ χωρίς να εκμεταλλεύονται την αξία τους. Ο βασικός τρόπος για διόρθωση αυτής της αδικίας είναι μέσω της ίδρυσης πολυσυμμετοχικών εταιρειών λαϊκής βάσης.
Σε αυτή την κίνηση προχώρησε ομάδα 30 ανθρώπων από τη Λακωνία που συγκέντρωσαν αρχικό κεφάλαιο 60.000 ευρώ ενώ έχουν ήδη εκδηλώσει ενδιαφέρον και άλλοι 8500 Λάκωνες για αγορά μίας τουλάχιστον μετοχής αξίας 50 ευρώ.
Κεντρική φιλοσοφία της εταιρείας είναι η διαλογή στην πηγή καθώς μόνον έτσι εξασφαλίζεται ο θεμελιώδης διαχωρισμός μεταξύ σκουπιδιού και προϊόντος. Η εταιρεία έχει 2 βασικούς στόχους. Πρώτον τη δημιουργία μονάδας παραγωγής βιοαερίου για ηλεκτροπαραγωγή από οργανικά απόβλητα με ταυτόχρονη παραγωγή οργανικού λιπάσματος και δεύτερον την συλλογή και αξιοποίηση πάσης φύσης ανακυκλώσιμων υλικών όπως διαφορετικά είδη χαρτιού, γυαλιού, πλαστικού, αλουμίνιο, μέταλλα καθώς και τηγανέλαια. Η υλοποίηση βρίσκεται στα πρώτα της στάδια. Έχει αγοραστεί ο χώρος και έχει ξεκινήσει η συλλογή ανακυκλώσιμων υλικών τα οποία οι Λάκωνες φέρνουν στον χώρο και εισπράττουν ποσό ανάλογα με το υλικό και την ποσότητα. Όμως η ένθερμη συμμετοχή των πολιτών που οδήγησε στη συλλογή δεκάδων τόνων μέσα σε λίγες μέρες δημιουργεί βάσιμες ελπίδες ότι θα προχωρήσουν και τα επόμενα στάδια υλοποίησης της ιδέας.
Ο Δημήτρης Χωματίδης από την Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης παρουσίασε το Ευρωπαϊκό δίκτυο κοινωνικών επιχειρήσεων Rreuse, ανέλυσε τα βασικά προβλήματα που αντιμετωπίζει ο κλάδος της επαναχρησιμοποίησης σήμερα και περιέγραψε τις προτάσεις του για πιθανές λύσεις σε αυτά. Επίσης για το δίκτυο Rreuse μίλησε και ο Sepp Eisenriegler, γενικός εκτελεστικός διευθυντής της Βιενέζικης κοινωνικής επιχείρησης επιδιόρθωσης R.U.S.Z που ξεκίνησε τους 2 οργανισμούς-ομπρέλλα για την Αυστρία και την ΕΕ: την RepaNet για την Αυστρία και την RREUSE για την ΕΕ. Η τελευταία έπαιξε και συνεχίζει να παίζει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση ευρωπαικών πολιτικών που προωθούν την επαναχρησιμοποίηση προϊόντων. Η κοινωνική επιχείρηση R.U.S.Z που ιδρύθηκε το 1998 επαναεφήυρε τις εντάσεως εργασίας υπηρεσίες επιδιόρθωσης στη Βιέννη που τελικά αποτέλεσαν το σπόρο για την σχετική Ευρωπαική νομοθεσία διαχείρισης αποβλήτων.
Ο οργανισμός Rreuseαποτελεί ομπρέλα των εθνικών/περιφερειακών δικτύων κοινωνικών επιχειρήσεων στην Ευρώπη που συμμετέχουν σε δραστηριότητες για την πρόληψη των αποβλήτων, την επισκευή, επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωση. Έχει 22 μέλη σε 12 χώρες της ΕΕ. Παρέχει τοπικές θέσεις εργασίας και ευκαιρίες κατάρτισης, ιδίως σε άτομα με ειδικές ανάγκες και από ευαίσθητες κοινωνικές ομάδες. Το 2010 τα μέλη έδωσαν ευκαιρίες απασχόλησης με 40.000 μόνιμες θέσεις εργασίας πέραν των 200.000 θέσεων σε εθελοντές/ εκπαιδευόμενους με συμβάσεις ένταξης.
Οι βασικές δραστηριότητες των επιχειρήσεων του οργανισμού περιλαμβάνουν τη συλλογή, διαλογή, επισκευή, αποκατάσταση και τέλος τις πωλήσεις. Για να αποκήσει κανείς αίσθηση των δυνατοτήτων του κλάδου αρκεί να σημειωθεί ότι για κάθε 1000 τόνους επεξεργασμένων ηλεκτρονικών αποβλήτων, μπορούν να δημιουργηθούν 20 θέσεις εργασίας στον τομέα της ανακύκλωσης και μέχρι 200 θέσεις εργασίας στον τομέα της επιδιόρθωσης και ανακαίνισης. Το 2010, τα μέλη του RREUSE εκτρέψαν περίπου 1 εκατομμύριο τόνους από ΑΗΗΕ, χαλιά, στρώματα, ελαστικά, υφάσματα, έπιπλα και βιοαπόβλητα από τους ΧΥΤΑ και τις μονάδες καύσης.
Οι δραστηριότητες του οργανισμού επεκτείνονται και στην καταγραφή και επιρροή Περιβαλλοντικών και Κοινωνικών / Εργασιακών πολιτικών της ΕΕ (π.χ. νόμοι για τα απόβλητα και τα προϊόντα, δημόσιες συμβάσεις, πρωτοβουλίες κοινωνικών επιχειρήσεων), πράγμα που είναι ιδιαίτερα σημαντικό καθώς η ΕΕ καθορίζει περίπου το 75-80% των εθνικών πολιτικών. Επίσης προωθεί βέλτιστες πρακτικές στον τομέα της πρόληψης, επαναχρησιμοποίησης και ανακύκλωσης και καλλιεργεί συνεργασίες τόσο εντός όσο και εκτός της Ευρώπης.
Ένα πολύ βασικό πρόβλημα για τον κλάδο της επαναχρησιμοποίησης είναι η περιορισμέμνη πρόσβαση στο ρεύμα των αποβλήτων σε συνδυασμό με την έλλειψη ποσοτικών στόχων στην ευρωπαϊκή νομοθεσία που σχετίζονται με την επαναχρησιμοποίηση. Έτσι ενώ πολλά εν δυνάμει επαναχρησιμοποιήσιμα προϊόντα καταλήγουν στο ρεύμα των αποβλήτων, η πρόσβαση στο ρεύμα των αποβλήτων συχνά περιορίζεται για τα κέντρα επαναχρησιμοποίησης. Το αποτέλεσμα είναι ΑΗΗΕ σε πλήρη λειτουργία ή εύκολα επιδιορθώσιμα να ανακυκλώνονται συχνά (καθώς υπάρχουν οι στόχοι ανακύκλωσης της ΕΕ!) χωρίς καν να ελέγχεται αν λειτουργούν.
Ένα δεύτερο πρόβλημα είναι η ετερογένεια στις πρακτικές επαναχρησιμοποίησης. Πολλές βέλτιστες πρακτικές στην επαναχρησιμοποίηση και επισκευή, οι οποίες είναι διαφανείς και επαγγελματικές, επιτρέπουν καλές σχέσεις στην διαχείριση των αποβλήτων. Εμφανίζονται όμως και κακές πρακτικές π.χ. εξαγωγές εκτός Ευρώπης, όπου συσκευές/προϊόντα συχνά «ανακυκλώνονται σε πολύ κακή κατάσταση». Αυτό μπορεί να επισκιάσει τις βέλτιστες πρακτικές επαναχρησιμοποίησης/αποκατάστασης που πραγματοποιούνται στο πλαίσιο του δικτύου RREUSE όπου υπάρχουν παραδείγματα καλής συνεργασίας μεταξύ των φορέων της επαναχρησιμοποίησης/ανακύκλωσης και προγραμμάτων δημοσίων σχέσεων.
Ένα τρίτο βασικό πρόβλημα σχετίζεται με την χειροτέρευση της ποιότητας των βιομηχανικών προϊόντων που οδηγεί στη μείωση της μέσης διάρκειας ζωής τους π.χ. Το ποσοστό των κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων που συλλέγονται τα οποία μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν άμεσα στο Βέλγιο μειώθηκε από 60% το 2000 στο 40% το 2005. Επίσης συχνά είναι δύσκολο να επιδιορθωθεί ένα πρόβλημα εξαιτίας του σχεδιασμού του προϊόντος. Για παράδειγμα, στο νέο MacBook Pro δίνεται βαθμολογία επισκευασιμότητας 1/10 στο IFIXIΤ!
Τέλος οι διαφορετικές ταχύτητες ανάμεσα στα ευρωπαικά κράτη σε ό,τι αφορά την κοινωνική οικονομία αποτελεί επίσης εμπόδιο για τον κλάδο της επαναχρησιμοποίησης. Πιο συγκεκριμένα, υπάρχει μια ποικιλία μοντέλων κοινωνικών επιχειρήσεων της επαναχρησιμοποίησης/ ανακύκλωσης στην Ευρώπη, ανάλογα με τις νομοθετικές/πολιτισμικές ιδιαιτερότητες της κάθε χώρας. Η κοινωνική οικονομία όμως αναγνωρίζεται επισήμως σε λίγα μόνο κράτη μέλη στο εθνικό νομικό πλαίσιο και συχνά επωφελείται από την οικονομική στήριξη που δικαιούται, για την αξία της ως μέσο κοινωνικής και επαγγελματικής ένταξης των ευάλωτων ομάδων.
Για να αντιμετωπιστούν τα παραπάνω προβλήματα πρέπει πρώτα από όλα να εξελιχθεί η περιβαλλοντική νομοθεσία σε ευρωπαϊκό επίπεδο με την εισαγωγή ξεχωριστών στόχων για την επαναχρησιμοποίηση, με τη δημιουργία μετρήσιμων κριτήριων επιδιορθωσιμότητας / επαναχρησιμοποιησιμότητας / ανθεκτικότητας όσον αφορά την πολιτική των προϊόντων, π.χ. την οδηγία για τον οικολογικό σχεδιασμό, με την επιβεβαίωση ότι η πρόληψη των αποβλήτων και οι δραστηριότητες της επαναχρησιμοποίησης εκπροσωπούνται ικανοποιητικά στους οδικούς χάρτες Κατανάλωσης & Παραγωγής και Αποδοτικότητας των Φυσικών Πόρων καθώς και με την αύξηση της ευαισθητοποίησης για τα κοινωνικο-οικονομικά και περιβαλλοντικά οφέλη της επαναχρησιμοποίησης, της αύξησης της διάρκειας ζωής του προϊόντος και της προσχεδιασμένης αχρήστευσής του.
Σημαντικές βελτιώσεις πρέπει επίσης να γίνουν στο κοινωνικό και νομικό πλαίσιο που περιλαμβάνει τις κοινωνικές πτυχές στις δημόσιες προμήθειες, συμπεριλαμβανομένου του ανοίγματος αποκλειστικών συμβάσεων σε κοινωνικές επιχειρήσεις δίνοντας ευκαιρίες σε άτομα με ειδικές ανάγκες και ευαίσθητες κοινωνικές ομάδες. Είναι επίσης ανάγκη να ενισχυθεί η πρόσβαση σε χρηματοδοτήσεις των κοινωνικών επιχειρήσεων π.χ. μέσω του Κοινωνικού Ταμείου Επενδύσεων, να δημιουργηθεί το νομικό καταστατικό για τους φορείς της κοινωνικής οικονομίας π.χ. συνεταιρισμοί, ιδρύματα, σωματεία και ενώσεις και να αυξηθεί η προβολή της κοινωνικής επιχειρηματικότητας.
