4o Πιλοτικό Γυμνάσιο Χίου Τμήμα: Γ3
Μαθητές: Φράντζη Κατερίνα, Φλάμου Δέσποινα, Τυροπώλη Μαρία και Φλαμουράκη Αγάπη
Καθηγητής: κ. Καρατζάς Κων/νος (ΠΕ 01) Εργασία Α΄ Τριμήνου
Τo Ιερό Τάγμα του Αγίου Παντελεήμονος δεσπόζει της κεντρικής παραθαλάσσιας λωρίδας των Λιβαδίων, η οποία αρχίζει από την Εκκλησία της Αγίας Παρασκευής και φθάνει μέχρι τις εκβολές του χειμάρρου Αρμένη. Τα Λιβάδια πήραν το όνομα τους από τα παλαιότερα χρόνια λόγω της πυκνής βλάστησης της περιοχής. Η Ίδρυση του Ιερού Τάγματος είχε τόση ισχυρή επίδραση στους περίοικους και τους επισκέπτες ευρύτερα, ώστε από την εποχή της εγκατάστασης του «Δεσπότη» Παντελεήμονος Φωστίνη στο χώρο αυτό μετά το 1946 επικράτησε η ονομασία «Τάγμα του Δεσπότη».
Α) Ιστορική αναδρομή
Το Παρελθόν
Ιδρυτής του Ιερού Τάγματος υπήρξε ο μεγαλόπνοος και ταλαντούχος αείμνηστος Μητροπολίτης Χίου Παντελεήμων Φωστίνης, μια από τις πιο εξέχουσες φυσιογνωμίες της Ελλαδικής Εκκλησιαστικής Ιεραρχίας.
Ο Παντελεήμων καταγόταν από το Κρανίδι της Ερμιονίδας στην Πελοπόννησο. Καθώς ήταν άριστος χειριστής του γραπτού και προφορικού θείου λόγου, αναδείχθηκε σε έναν απ’ τους κορυφαίους ιεροκήρυκες των νεοτέρων χρόνων. Το 1922 εκλέχθηκε Μητροπολίτης Καρυστίας και Σκύρου.
Το 1927 με μια ομάδα από ομοϊδεάτες του κληρικούς, ίδρυσε στην Κύμη Ευβοίας ανεπίσημα το Ιερό Τάγμα Αγίου Παντελεήμονος, το οποίο εγκρίθηκε με απόφαση του Πρωτοδικείου Χαλκίδας, ως Ιεραποστολική Αδελφότητα, η οποία συντηρούσε Ορφανοτροφείο, Επαγγελματική Σχολή, Νοσοκομείο και άλλα φιλανθρωπικά και ευαγή Ιδρύματα.
Ως στρατιωτικός ιερέας έλαβε μέρος στους Μακεδονικούς και Βαλκανικούς Πολέμους και μπήκε με τα νικηφόρα ελληνικά στρατεύματα στην ελεύθερη πλέον Θεσσαλονίκη. Στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940, Μητροπολίτης τότε Καρυστίας, βρέθηκε και πάλι στην πρώτη γραμμή με τους ήρωες μαχητές της Πίνδου και της Αλβανίας.
Έγινε η ψυχή της Εθνικής Αντίστασης στην Καρυστία και σ’ ολόκληρη την Εύβοια. Εξαιτίας της επικίνδυνης δραστηριότητάς του, η οποία έγινε αντιληπτή από τους κατοχικούς δυνάστες αναγκάστηκε να φυγαδευτεί στη Μέση Ανατολή. Εκεί με την απαράμιλλη δύναμη του λόγου του εμψύχωνε και ενθουσίαζε τους ξενιτεμένους Έλληνες μαχητές.
Το Νοέμβριο του 1944 επέστρεψε στην Ελλάδα. Τότε όμως αντίκρισε μια αναπάντεχη υποδοχή. Οι Γερμανοί κατακτητές είχαν φροντίσει να τον απομακρύνουν από το ποίμνιό του, αντικαθιστώντας τον με άλλο Μητροπολίτη της αρεσκείας τους. Η Εκκλησία σε αντάλλαγμα τον τοποθέτησε στη θέση του Μητροπολίτη των Ενόπλων Δυνάμεων. Τον τίτλο αυτό τον διατήρησε μέχρι το έτος 1946, κατά το οποίο εκλέχθηκε Ποιμενάρχης της ιστορικής επαρχίας Χίου, Ψαρών και Οινουσσών, την οποία διακόνησε μέχρι και το θάνατό του, που έλαβε χώρα το 1962.
Από τη θέση του αυτή, ο Ιεράρχης ρίχθηκε στον αγώνα για την ενότητα του ποιμνίου του, που διχάστηκε από τον εμφύλιο πόλεμο(1946–1949). Επέλεξε για μόνιμη κατοικία του την περιοχή των Λιβαδίων.
Στα Λιβάδια υπήρχε η ενορία του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, πολύ μικρή σε αριθμό ενοριτών, την οποία ο προκάτοχός του Μητροπολίτης Ιωακείμ Στρουμπής από τα Θυμιανά της Χίου είχε συγχωνεύσει με την πλησιέστερη ενορία του Αγίου Λουκά.
Η ενορία του Αγίου Ιωάννη είχε ένα μεγάλο κτήμα δώδεκα περίπου κτισμάτων μέσα στο οποίο ήταν κτισμένο ο Ναός του Αγίου, ο οποίος βρισκόταν σε κάπως καλή κατάσταση.
Την τοποθεσία αυτή θεώρησε ως την πλέον κατάλληλη για την πραγμάτωση του ονείρου του, που ήταν η αναπαράσταση των Προσκυνημάτων της Αγίας Γης, δηλαδή της Ιερουσαλήμ, αλλά και των Αγίων Τόπων γενικότερα.
Ο Δεσπότης, αφού ήρθε σε διαπραγματεύσεις με την επιτροπή του Ναού, παρέλαβε το κτήμα, το οποίο μετέτρεψε σε πραγματικό Παράδεισο. Εδώ μετέφερε από την Κύμη της Εύβοιας την έδρα του Ιερού Τάγματος.
Εκτός από τα Θεία Προσκυνήματα, που αναπαράστησε μέσα σε μαγευτικούς ανθόκηπους ο Παντελεήμων ανήγειρε και ευπρεπείς θαλάμους για τη φιλοξενία απόρων μαθητών. Ο πρώτοι τρόφιμοι που φιλοξενήθηκαν εκεί ήταν είκοσι πέντε σεισμόπληκτα παιδιά από τους καταστρεπτικούς σεισμούς της Κεφαλονιάς και της Ζακύνθου.
Το Οικοτροφείο αυτό ιστορικά υπήρξε ο μεγάλος συνεχιστής του έργου του αείμνηστου Ποιμενάρχη έως το έτος 1978, που σήμανε το άδοξο τέλος της λειτουργίας του ύστερα από αβασάνιστη απόφαση των τότε Διοικητικών Συμβουλίων και Γενικών Συνελεύσεων, ενώ θα μπορούσε να μετατραπεί σε Ίδρυμα κοινωφελές.
Το παρόν
Ο θάνατος του Παντελεήμονος τον Μάρτιο του 1962 σφράγισε το καρποφόρο παρελθόν της γόνιμης και πολύπλευρης ευποιίας του.
Στη μεταφωστίνεια περίοδο υπήρξαν πρόεδροι που διαδραμάτισαν πρωταγωνιστικό ρόλο για την τύχη του Ιδρύματος. Διαδοχικά υπήρξαν ο τότε αρχιμανδρίτης Παντελεήμων Μπεζενίτης, ο ιατρός Μιχαήλ Βουρνούς και ο έμπορος και λόγιος Γιάννης Καράλης. Από τότε το Ιερό Τάγμα ασχολήθηκε με τη λειτουργία και συντήρηση δύο Οικοτροφείων: των Αθηνών στην οδό Βουλγαροκτόνου, για τους Χιώτες φοιτητές, και των Λιβαδίων στη Χίο για τους μαθητές των ακριτικών Βορειοχώρων, τα οποία τότε δεν διέθεταν Γυμνάσιο και Λύκειο. Ιδιαίτερα το Οικοτροφείο της Χίου με το μεγάλο αριθμό των οικοτρόφων που φιλοξενούσε, εκτός από την αξιόλογη πνευματική και κοινωνική προσφορά του στη Χιακή κοινότητα συνέχισε να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της ζωής του Ιδρύματος.
Βέβαια λόγοι προσαρμογής υποχρέωσαν το Ίδρυμα να προσαρμοστεί σε νέες καταστάσεις και να προχωρήσει σε αλλαγές του Καταστατικού του. Αναγνωρίσθηκε από την Πολιτεία ως φιλανθρωπικό, με τίτλο: ΙΕΡΟΝ ΤΑΓΜΑ ΑΓΙΟΥ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΟΝΟΣ ΣΩΜΑΤΕΙΟΝ ΕΙΔΙΚΩΣ ΑΝΕΓΝΩΡΙΣΜΕΝΟΝ ΩΣ ΦΙΛΑΝΘΡΩΠΙΚΟΝ.
Επιτράπηκε η εγγραφή λαϊκών μελών, καθώς και γυναικών που πριν δεν προβλεπόταν από το καταστατικό του.
Αργότερα μέσα στις μεγάλες αλλαγές που επήλθαν ήταν οι αποφάσεις των Διοικητικών Συμβουλίων για την τύχη της μεγάλης περιουσίας του Ιδρύματος. Αποτέλεσμα όλων αυτών των αποφάσεων ήταν να μείνει το Ιερό Τάγμα με τα ελάχιστα πενιχρά εισοδήματα και παρά τη θέλησή του να παύσει τη λειτουργία των Οικοτροφείων και να περικόψει τα βοηθήματα των φοιτητών.
Σήμερα σε μια αρμονική συνεργασία με το Διοικητικό Συμβούλιο, ο Μητροπολίτης επισκέπτεται συχνά το Ίδρυμα, προΐσταται σε Ιερές Ακολουθίες και περιβάλλει με αμέριστο ενδιαφέρον το ιεραποστολικό έργο που επιτελείται. Μέσα στο ήρεμο και κατανυκτικό περιβάλλον του Τάγματος, τελούνται τακτικές λατρευτικές συνάξεις από κληρικούς, τους οποίους ορίζει η Ιερά Μητρόπολη Χίου, Ψαρών και Οινουσσών.
Το μέλλον
Η σημερινή Διοίκηση του Ιερού Τάγματος στοχεύει σε υψηλότερους στόχους και προοπτικές. Επιδιώκει την αξιοποίηση του φυσικού περιβάλλοντος και των κτιριακών εγκαταστάσεων με σκοπό τη φιλοξενία για πνευματικές, θεολογικές και κοινωνικές συναντήσεις, καθώς και κάθε είδους σεμινάρια με τη συμμετοχή ομάδων που μένουν στο νησί, αλλά και εκτός αυτού.
Β) Ιερά κτίσματα του κυρίως αυλείου χώρου και του ισογείου
Ο Πυλώνας
Αυτός υποδέχεται τον επισκέπτη στην είσοδο του Ιδρύματος και αποτελείται από 2 μικρά ναΰδρια του Αγίου Αντωνίου και των Αγίων Πέτρου και Παύλου. Κομψοί τρουλίσκοι καλύπτουν ανάλαφρα την οροφή τους και ένας μεγαλύτερος την κεντρική είσοδο.
Το γραφείο του αείμνηστου Μητροπολίτη Χίου Παντελεήμονος Φωστίνη
Μετά τον Πυλώνα και στα δεξιά του εισερχόμενου επισκέπτη βρίσκεται το γραφείο του Ιδρυτή του Ιερού Τάγματος. Πρόκειται για μια μεγάλη αίθουσα με προσωπικά του αντικείμενα. Φιλοξενεί το επίσημο ξύλινο γραφείο και τη βιβλιοθήκη του. Ο χώρος αυτός, που χρησίμευε και ως τόπος υποδοχής των επισήμων επί Φωστίνη, στολίζεται με αναμνηστικές φωτογραφίες και παλαιά έπιπλα.
Ο Κεντρικός Ναός του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου
Τα παλαιότερα χρόνια ήταν γνωστός με το όνομα ΄Αγιος Ιωάννης των Παντοπωλών. Γιόρταζε στις 22 Ιουλίου την ημέρα της Χιοπολίτιδος Αγίας Μαρκέλλας. Το Σωματείο και τώρα γιορτάζει εδώ το πανηγύρι του προς τιμήν της προστάτιδάς του Αγίας.
Σήμερα, ο Ναός ανήκει στο Ιερό Τάγμα και αποτελεί το κέντρο των λατρευτικών εκδηλώσεων όλων των ιερών κτισμάτων του θρησκευτικού συγκροτήματος. Είναι ρυθμού βασιλικής με κεραμοσκεπή. Χωρίζεται στον κυρίως ναό και στο Ιερό Βήμα. Στο κάτω μέρος της κεντρικής εισόδου του Ναού χαράσσεται η χρονολογία κτίσης του «1861 Αυγούστου 10». Στο εσωτερικό του στολίζεται με θαυμάσιο ξυλόγλυπτο τέμπλο, που φέρει περίτεχνες διακοσμήσεις. Εκεί είναι τοποθετημένες αξιόλογες εικόνες του 19ου αιώνα. Από αριστερά συναντούμε: τον Άγιο Λουκά, τον ΄Αρχοντα Μιχαήλ, τον Παντοκράτορα, τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο και τον Άγιο Νικόλαο. Ολόκληρος, πάντως, ο εσωτερικός χώρος του κυρίως Ναού είναι φορτωμένος με πλειάδα φορητών εικόνων παλαιότερης και νεότερης τέχνης.
Το Σπήλαιο της Βηθλεέμ
Έντεκα μωσαϊκά σκαλοπάτια οδηγούν στο εσωτερικό κοίλωμα του Σπηλαίου, που βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια της γης. Αριστερά του υπάρχει κόγχη με Αγία Τράπεζα στο δάπεδο της οποίας χαράσσεται αστέρι που φανερώνει το σημείο, όπου γεννήθηκε ο Χριστός. Στο πάνω μέρος της είναι τοιχογραφημένοι οι ποιμένες και ο αγγελιοφόρος άγγελος. Δεξιά σε μεγαλύτερη κόγχη παριστάνεται η Φάτνη. Στη θέση της υπάρχει μια μεγάλη φορητή εικόνα της Γέννησης του Χριστού. Υπάρχει και δεύτερη σκάλα που οδηγεί στην έξοδο του Σπηλαίου.
Ο Ιερός Νιπτήρας
Δυτικά του αυλείου χώρου υπάρχει κτιστή εξέδρα, η οποία συμβολίζει το υπερώον της Αγίας Πόλης Σιών. Εδώ ο αείμνηστος Ιεράρχης Παντελεήμων, κάθε Μεγάλη Πέμπτη σε συγκινητική τελετή έπλενε συμβολικά τα πόδια 12 ιερέων, μιμούμενος το Χριστό, που έπλυνε τα πόδια των μαθητών του.
Ο Ναΐσκος του Αγίου Παντελεήμονα
Νοτινά του κεντρικού ναού του Αγίου Ιωάννη προβάλλει το γραφικό παρεκκλήσι του Αγίου Παντελεήμονα. Μια μικρή πέτρινη ημικυκλική εξέδρα στον περίγυρό του χρησιμοποιείται ως άμβωνας ή θρόνος δεσποτικός κατά τις θερινές ιερουργίες. Κοντά στην εξέδρα, η μεγάλη ιστορική καμπάνα με χρονολογία στη βάση της 1928, τονίζει ιερόπρεπα τούτο το σπάνιο σκηνικό, δίνοντας μια ελκυστική μαγεία στο χώρο.
H Τράπεζα
Πίσω από το Καθολικό του Ιερού Ναού του Αγίου Ιωάννη και στη δυτική πλευρά του υπαίθριου χώρου, βρίσκεται η μοναστηριακή Τράπεζα. Πρόκειται για παλαιό κτίσμα, το οποίο μετασκευάστηκε στην τωρινή του μορφή. Χρησιμοποιείται για συγκεντρώσεις των μελών του Σωματείου, δεξιώσεις μετά από θρησκευτικές τελετές, ιερά Μυστήρια και μνημόσυνα.
Η πλατεία πολλαπλών χρήσεων
Στη δυτική πλευρά της Τράπεζας υπάρχει η πρόσφατα διαμορφωμένη μεγάλη πλατεία χωρητικότητας 400 περίπου ατόμων, στην οποία πραγματοποιούνται το καλοκαίρι κάθε είδους πνευματικές συγκεντρώσεις και εκδηλώσεις.
Γ) Ιερά Κτίσματα που αναπαριστούν τα προσκυνήματα της Αγίας Πόλης, της Ιερουσαλήμ
Στον αύλειο χώρο του Τάγματος, και συγκεκριμένα από αριστερά του Σπηλαίου της Βηθλεέμ συναντάμε δύο μεγαλοπρεπείς αψιδωτές Πύλες, οι οποίες μας οδηγούν προς τα Ιερά Προσκυνήματα. Πρόκειται για αναπαράσταση των δύο ιστορικών Πυλών της Ιερουσαλήμ. Απ’ αυτές η μία είναι κτισμένη, σε ανάμνηση της θριαμβευτικής εισόδου του Βυζαντινού αυτοκράτορα Ηρακλείου, ο οποίος πέρασε απ’ αυτήν στις 14 Σεπτεμβρίου του 629 μ. Χ. σηκώνοντας στους ώμους του τον Τίμιο Σταυρό, τον οποίον είχαν κλέψει οι Πέρσες, όταν είχαν κατακτήσει τα Ιεροσόλυμα.
Αφού περάσουμε από την ανοιχτή Πύλη της Ιερουσαλήμ προβάλλουν μπροστά μας κατά σειρά τα παρακάτω Ιερά Προσκυνήματα, αντίστοιχα εκείνων της Ιερουσαλήμ: Το Προσκύνημα του Ακάνθινου Στεφάνου και των Ήλων, το Προσκύνημα του Ιερού Γολγοθά, το Προσκύνημα της Ιερής Αποκαθήλωσης, το Κουβούκλιο του Παναγίου Τάφου, το Σπήλαιο της εύρεσης του Τιμίου Σταυρού και το Ναΰδριο της Αγίας Βαρβάρας και, τέλος, το Προσκύνημα της Θείας Αγωνίας στον κήπο της Γεθσημανής.
Δ) Ιεροί χώροι, αξιόλογα μνημεία και λοιπά ενδιαφέροντα κτίσματα
Σε σχεδόν ολόκληρο τον πρώτο όροφο των κτιριακών εγκαταστάσεων του Τάγματος στεγάζεται το Μουσείο Εκκλησιαστικών Κειμηλίων, το οποίο λειτουργεί σήμερα με τα ακόλουθα τέσσερα τμήματα: των πολλαπλών εκθεμάτων, των παλαιών επίπλων, των Ιερών Αμφίων και των ιστορικών φωτογραφιών.
Ε) Οι δύο τάφοι
Του Μητροπολίτη Χίου Παντελεήμονος Φωστίνη
Πρόκειται για ένα λευκό απέριττο μαρμάρινο μνημείο, το οποίο βρίσκεται ανατολικά πίσω από το Ιερό Προσκύνημα του Παναγίου Τάφου. Εδώ, κατόπιν επιθυμίας του ιδίου του Παντελεήμονα, τοποθετήθηκε το σκήνωμά του, όταν εκείνος κοιμήθηκε το 1962.
Του Αντωνίου Παληού
Νοτιοανατολικά του κεντρικού ναού του Τάγματος ορθώνεται μεγαλόπρεπο από λευκό μάρμαρο ταφικό μνημείο, που ανήκει στον Αντώνιο Παληό, έναν από τους πρώτους ενορίτες της παλαιάς ενορίας του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου.
Στο πάνω μέρος του παρουσιάζει παραστατικότατα γονυκλινή Άγγελο με ορθάνοιχτες φτερούγες να πενθεί τον νεκρό. Φιλοτεχνήθηκε από τον Σμυρναίο γλύπτη και ζωγράφο Θωμά Θωμόπουλο (1873 – 1937).
ΣΤ) Οι Ξενώνες
Ολόκληρος ο δεύτερο όροφος των κτιριακών εγκαταστάσεων του Τάγματος είναι χωρισμένος σε μικρά φιλόξενα δωμάτια, τους ξενώνες. Στην οροφή τους είναι κτισμένο ένα γραφικότατο νησιώτικο καμπαναριό. Τα βράδια ένας πελώριος ολόφωτος σταυρός που στέφει την κορφή του καμπαναριού στέλνει μηνύματα ελπίδας στα διερχόμενα πλοία και στους ναυτικούς
ΠΗΓΗ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΚΛΗΡΙΚΩΝ ΧΙΟΥ
ΠΗΓΗ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΚΛΗΡΙΚΩΝ ΧΙΟΥ
