Η οικογένεια είναι ο αρχαιότερος θεσμός και η πρωταρχική βιολογική, συναισθηματική και κοινωνική εμπειρία του ανθρώπου που σημαδεύει ανεξίτηλα ολόκληρη τη ζωή του και εμφανίζεται σε όλες τις κοινωνίες και τις εποχές. Έχει αφενός ένα χαρακτήρα δημόσιο καθώς αφορά στην οργάνωση του συλλογικού βίου αλλά και ιδιωτικό καθώς συνδέεται στενά με την οργάνωση του ιδιωτικού βίου. Οι κοινωνικές αλλαγές επιφέρουν περισσότερο ή λιγότερο σημαντικές διαφοροποιήσεις στους στόχους και στις λειτουργίες του θεσμού, ο οποίος έχει τη δυνατότητα να ενσωματώνει τις νέες κοινωνικές αξίες και να επιβιώνει στις αλλαγές.
Παρόλο που ο
θεσμός της οικογένειας αμφισβητείται, αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο ότι
πρέπει να στηριχθεί. Οι τάσεις και οι εξελίξεις που χαρακτηρίζουν τη σύγχρονη
πραγματικότητα έχουν μειώσει τη δυνατότητα των ατόμων μελών της οικογένειας να
εξασφαλίσουν τη συνοχή της, γεγονός με ευρύτερες κοινωνικές συνέπειες. Μέσα σε
αυτή τη νέα πραγματικότητα η σύγχρονη οικογένεια είναι ρευστή, ασταθής και
ευάλωτη.
Τα κυριότερα από
τα χαρακτηριστικά της σύγχρονης οικογένειας μπορούν να συνοψιστούν ως εξής:
- Εκτείνεται κάθετα παρά οριζόντια λόγω της αύξησης του
μέσου όρου ζωής και της μείωσης του αριθμού των γεννήσεων.
- Βασίζεται όλο και λιγότερο στο γάμο καθώς αυξάνουν οι
ελεύθερες ενώσεις και οι γεννήσεις εκτός γάμου, άρα και οι μονογονεϊκές
οικογένειες που χρήζουν αυξημένης κοινωνικής προστασίας για την αποτροπή
φαινομένων κοινωνικού αποκλεισμού
και στιγματισμού.
- Εξαρτάται από την οικονομική δραστηριοποίηση και των
δύο συντρόφων, γεγονός που έχει επαναπροσδιορίσει και τους οικογενειακούς
ρόλους.
- Χαρακτηρίζεται από μια αυξανόμενη αυτονόμηση από την
ευρύτερη οικογενειακή ομάδα αλλά και από την αυτονόμηση των ατόμων μελών
της.
- Η συσσωρευμένη γνώση των μεγαλύτερων είναι λιγότερο
χρήσιμη στα νέα μέλη καθώς οι νεότεροι διαβιούν σε ένα συνεχώς
μεταβαλλόμενο περιβάλλον.
- Η συγγένεια εξ αίματος είναι λιγότερο σημαντική και
δεν έχει την ισχύ να καθορίζει τις ατομικές επιλογές των μελών.
- Οι διαπροσωπικές σχέσεις γίνονται πιο ασταθείς.
- Δίνεται μεγαλύτερη έμφαση στην ποιότητα ζωής των
παιδιών παρά στην ποσότητα όπως συνέβαινε στο παρελθόν.
Οι λειτουργίες της οικογένειας (βιολογικές,
οικονομικές, κοινωνικοποίηση, ψυχολογικές) αν και με διαφοροποιήσεις στην
πρακτική τους συνεχίζουν να αποτελούν μείζονος σημασίας έργο για την επιβίωση
του «κοινωνικού» ατόμου.
Στις σύγχρονες
κοινωνίες όμως αποτελεί αναπόφευκτη πραγματικότητα η ρευστότητα των κοινωνικών
σχέσεων και η επίδραση τους στις παραπάνω λειτουργίες. Κυρίαρχο πρόβλημα της σύγχρονης οικογένειας
είναι η αδυναμία της να ανταποκριθεί πλήρως στις ανάγκες των μελών της για
σταθερότητα και ασφάλεια, δεδομένης της βαθιάς κρίσης που κατά κοινή παραδοχή
υφίσταται ο θεσμός.
Σοφία Γρέγου
κοινωνική λειτουργός, συνεργάτης του
Κέντρου Παιδιού και Εφήβου
