Η ομιλία εκφωνήθηκε κατά το Αρχιερατικό Μνημόσυνο πάντων των διατελεσάντων Μητροπολιτών Χίου στον Ιερό Μητροπολιτικό Ναό των Αγίων Μηνά, Βίκτωρος και Βικεντίου το Σάββατο 14 φεβρουαρίου 2015.
Σεβασμιότατε, σεβαστοί πατέρες, αξιότιμες αρχές του τόπου, κυρίες και κύριοι. Η Ιερά Μητρόπολη Χίου, Ψαρών και Οινουσσών τιμά σήμερα τη μνήμη όλων εκείνων των Μητροπολιτών που στο πέρας των αιώνων κόσμησαν με την παρουσία τους τον επισκοπικό θρόνο της και ποίμαναν με πνεύμα θυσιαστικό το χριστεπώνυμο πλήρωμά της.
Η ιστορία της Ορθόδοξης Ιεράς Μητροπόλεως Χίου, Ψαρών και Οινουσσών διαιρείται σε τέσσερις μεγάλες χρονικές περιόδους. Η διαίρεση αυτή γίνεται με βάση χρονολογίες, οι οποίες θα μπορούσαν να θεωρηθούν σταθμοί για την εκκλησιαστική ζωή του νησιού, εξαιτίας της σπουδαιότητας των ιστορικών γεγονότων που διαδραματίστηκαν σ’ αυτές. Τέτοιοι σταθμοί είναι: α) το έτος 1204 (κατάληψη της Χίου από τους Καθολικούς στο δόγμα Σταυροφόρους) β) το έτος 1566 (κατάληψη της Χίου από τους μουσουλμάνους στο θρήσκευμα Οθωμανούς Τούρκους) γ) το έτος 1928 (διοικητική υπαγωγή της Μητροπόλεως Χίου στην Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Ελλάδος). Είχε προηγηθεί, βέβαια, το 1912 η απελευθέρωση της Χίου από τον τουρκικό ζυγό.
Αναλυτικότερα, για την πρώτη περίοδο (από την διάδοση του Χριστιανισμού στη Χίο έως το 1204) έχουμε ελάχιστα ιστορικά στοιχεία. Θεωρείται ότι είναι μια από τις πιο σκοτεινές περιόδους της εκκλησιαστικής ιστορίας του νησιού. Για ολόκληρες εκατονταετίες δεν υπάρχει κανένα επαρκές στοιχείο. Ο Χριστιανισμός διαδόθηκε νωρίς στη Χίο. Αυτό μαρτυρούν τα μαρτύρια των Αγίων Ισιδώρου και Μυρώπης το 251 μ. Χ. επί Ρωμαίου αυτοκράτορα Δεκίου. Μετά τη διάδοση του Χριστιανισμού στη Χίο, με το πέρασμα του χρόνου συστήθηκε τοπική Εκκλησία με επικεφαλής επίσκοπο, ο οποίος υπαγόταν στον αρχιεπίσκοπο Ρόδου. Ο χρόνος κατά τον οποίον η Χίος έγινε Επισκοπή είναι άγνωστος. Πιθανότερο, αυτό να συνέβη τον 4ο αιώνα επί Μεγάλου Κωνσταντίνου, όταν η χριστιανική θρησκεία αναγνωρίστηκε από το Ρωμαϊκό κράτος. Ως πρώτος γνωστός επίσκοπος αναφέρεται ο Δωρόθεος το 325.
Η δεύτερη περίοδος ξεκινά το 1204 (κατάληψη της Χίου από τους Καθολικούς στο δόγμα Σταυροφόρους) και τελειώνει το 1566 (κατάληψη του νησιού από τους Τούρκους). Το 1329 η Χίος έγινε Μητρόπολη. Από το 1365 έως και το 1566 οι Γενοβέζοι κατακτητές του νησιού, οι οποίοι ήταν στο θρήσκευμα Καθολικοί Χριστιανοί, απαγόρευαν στους Ορθόδοξους Μητροπολίτες Χίου, που εξέλεγε το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, να μεταβαίνουν στο νησί και να ασκούν τα καθήκοντά τους. Την περίοδο αυτή εμφανίστηκε ο θεσμός των Δικαίων, που ουσιαστικά αντικαθιστούσε τον Μητροπολίτη, ο οποίος δεν μπορούσε να μεταβεί στο νησί.
Η τρίτη περίοδος της ιστορίας του χριστιανισμού στη Χίο σημαδεύτηκε από την τουρκική κατοχή της νήσου. Οι Μουσουλμάνοι στο θρήσκευμα Τούρκοι, σε αντίθεση με τους Γενουάτες, φάνηκαν ευνοϊκοί προς τους Ορθοδόξους Χριστιανούς της Χίου, παραχωρώντας στους τελευταίους θρησκευτική ελευθερία και πολιτικά προνόμια. Παράλληλα, επέτρεψαν στον Ορθόδοξο Μητροπολίτη να ασκεί ελεύθερα τα καθήκοντά του στο νησί.
Βέβαια, πρέπει να σημειώσουμε ότι η θρησκευτική και πολιτική ελευθερία των Χιωτών παραχωρήθηκε από τους Τούρκους περισσότερο από συμφέρον. Γι’ αυτόν τον λόγο, κατά την διάρκεια του τουρκικού ζυγού πολλές φορές οι Ασιάτες κατακτητές την παραβίασαν και παρουσιάστηκαν αγριότεροι από τα θηρία σε μίσος και βαρβαρότητα ενάντια στους Χριστιανούς. Αυτό μαρτυρούν άλλωστε το αίμα των Νεομαρτύρων και τα φρικτά γεγονότα της Σφαγής του 1822. Τότε, και συγκεκριμένα στις 23 Απριλίου του 1822 απαγχονίστηκαν στην τάφρο του Κάστρου της πόλης της Χίου ο τότε Μητροπολίτης Χίου Πλάτων Φραγκιάδης μαζί με τον διάκονό του Μακάριο Γαρρή ή Γέμελο.
Στην Τουρκοκρατία δημιουργήθηκε η πατριαρχική εξαρχία Ψαρών, Πυργίου και Βολισσού, η οποία τελικά φαίνεται ότι καταργήθηκε το 1841.
Η Χίος απελευθερώθηκε από τον ελληνικό στρατό την 11η Νοεμβρίου 1912. Το 1924 η Μητρόπολη Χίου χωρίστηκε προσωρινά σε δύο Μητροπόλεις, Χίου και Καρδαμύλων.
Η τέταρτη περίοδος (1928 μέχρι σήμερα) αρχίζει με την εκκλησιαστική εξάρτηση της Μητροπόλεως Χίου από την Εκκλησία της Ελλάδος. Στην περίοδο αυτή θα πρέπει να μνημονεύσουμε ιδιαίτερα εδώ τις λαμπρές και ευεργετικές, για τα εκκλησιαστικά πράγματα της νήσου, ποιμαντορίες του Χιώτη Μητροπολίτη Ιωακείμ Στρουμπή (1933 – 1946) από το χωριό Θυμιανά και του διαδόχου του Παντελεήμονος Φωστίνη (1946 – 1962) από το Κρανίδι της Αργολίδας.
Σήμερα, η Ιερά Μητρόπολη Χίου, Ψαρών και Οινουσσών ποιμαίνεται από το Σεβασμιότατο Μητροπολίτη Χίου, Ψαρών και Οινουσσών, Ύπερτιμο και Έξαρχο πάσης Ιωνίας κ. κ. Μάρκο (Βασιλάκη), ο οποίος χειροτονήθηκε Μητροπολίτης Χίου την 8η Οκτωβρίου 2011 και ενθρονίστηκε την 10η Νοεμβρίου 2011.
Bασική βιβλιογραφία
1) Ανδρεάδου Ιωάννου Μ. , Αρχιμανδρίτου, Ιστορία της εν Χίω Ορθοδόξου Εκκλησίας, τ. Α΄, Αθήνησιν 1940 [Επαναεκδόθηκε το 1997 με επιστημονική επιμέλεια του Στεφάνου Κ. Σκαλιστή Δ. θ. ], τόμ. Β΄ - Γ΄ (Επιστημονική επιμέλεια Στέφανος Κ. Σκαλιστής Δ. θ.), χ. τ. , 1996.
2) Ζολώτα Γεωργίου Ι. , Ιστορία της Χίου, Συνταχθείσα επιμελεία της θυγατρός αυτού Αιμιλίας Κ. Σάρου, Τομ. Α1, εν Αθήναις 1921˙ Τομ. Γ1, εν Αθήναις 1926˙ Τόμ. Γ2, εν Αθήναις 1928.
3) Χωρεάνθη Κώστα – Τσικριτέα Χωρεάνθη Ελένης, Χίος Ημερολόγιο 1972.
4) Ιεράς Μητροπόλεως Χίου, Ψαρών και Οινουσσών, Χίος – Το Αγιονήσι του Αιγαίου, Χίος 2004.
5) Βλαστού Αλεξάνδρου Μ. , Χιακά ήτοι ιστορία της νήσου Χίου από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι της εν έτει 1822 γενομένης καταστροφής αυτής παρά των Τούρκων, Πρόλογος – Εισαγωγή – Επιμέλεια έκδοσης: Νίκος Κ. Χαβιάρας δ. φ., Χίος 22000. [Εν Ερμουπόλει 11840]. Μπεζενίτου Παντελεήμονος, Διακόνου, «Συνοπτική επισκόπησις της εν Χίω Ορθοδόξου Εκκλησίας (απ’ αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι σήμερον)», Ζήνων, φυσιολατρικός Σύνδεσμος Πειραιώς, Έκθεσις «Αφιέρωμα τιμής στη Χίο», Πειραιεύς 1963, σσ. 76-80, 183-190.
