Κυκλοφόρησε από το Τουρκικό
Ίδρυμα Ιστορίας το «Λεξικό των Σμυρναίικων», μια προσεγμένη έκδοση την οποία
επιμελήθηκαν οι Χιώτες στην καταγωγή Άλεξ Μπαλτατζής και Γιώργος Πουλημένος, και
ο εγκατεστημένος στο Λονδίνο Σμυρνιός George Galdies.
Πολλές από τις λέξεις τις
ξέραμε γιατί τις χρησιμοποιούσαν οι γιαγιάδες μας, όπως τον μπαλουχανά
(ψαραγορά), τα ρήματα κουντώ και βολοδέρνω, το επίθετο πίζουλος, την πιάτσα
(για την πλατεία για καφέ) και το μεϊντάνι (για την πλατεία για ύποπτες
δουλειές). Άλλες τις μάθαμε από τηλεοπτικές σειρές όπως τη βαρεμένη (έγκυος)
και τον γιαβουκλού (αγαπητικός). Για πρώτη φορά συγκεντρώθηκαν περισσότερα από
2.000 λήμματα της τοπικής διαλέκτου που μιλιόταν από Έλληνες, Λεβαντίνους και
από τις άλλες εθνότητες που είχαν σχέση με το εμπόριο. Το ιδίωμα που σταδιακά
ξεχνιέται, χρησιμοποιήθηκε από τους Λεβαντίνους μέχρι τη δεκαετία του 1960.
Οι λέξεις
μεταφράζονται στα αγγλικά, στα τουρκικά και στα ελληνικά και παρατίθεται η
ετυμολογία τους. Τα σμυρναίικα και τα ελληνικά αποδίδονται με «φραγκοχιώτικη»
γραφή, δηλαδή ελληνικά γραμμένα με λατινικούς χαρακτήρες. Έτσι μαθαίνουμε πως η
λωλοσερβάγια προέρχεται από τη λωλή στο μυαλό (cerveau), ο νταγλαράς από το βουνό (dağ) και η μουσάντρα, το εντοιχισμένο ερμάριο, από το όνομα του
Γάλλου αρχιτέκτονα François Mansart. Κουλαντρίζω στη Σμύρνη σημαίνει
οδηγώ όχημα ή κάνω χρήση και στα χιώτικα διευθύνω, ελέγχω. Βουτσάς σημαίνει
βαρελάς, κουγιουμτζής-κοσμηματοπώλης και καβάφης-παπουτσής.
Στο τέλος του βιβλίου
παρατίθενται κάποιες παροιμίες της Σμύρνης καθώς και μια σειρά διαλόγων, οι απολαυστικές
Σμυρναίικες Κουβέντες, οι οποίες δείχνουν τη χρήση του ιδιώματος στην κοινωνική
ζωή πριν το 1922. Οι ιστορίες αποδίδονται στα φραγκοχιώτικα και στα ελληνικά
και συμπεριλαμβάνονται αγγλικές και τουρκικές περιλήψεις. Παραθέτω δύο
χαρακτηριστικά αποσπάσματα
«Η Κυρά Μαριγώ στην δούλα τση: … "Αέρα
έχουν πάρει τα μυαλά σου! Ξέρω με ποιόν νταραβερίζεις, με κείνον τον
αξιολύπητο, πως τον λένε, Θανάση. Ούλο γύρω-γύρω εδώ στον μαχαλά μας
σεργιανάει. Τον έδε και ο Περικλής και μου είπε να σε συμβουλέψω, κοπρόσκυλο
είναι λέει, ούλη τη μέρα στους καφενέδες, ναργιλέ και τάβλι, ανάξιο μούτρο!
" Ανθούλα: "Μεσίτης είναι, έτσι είναι μαθημένος, ‘ούλη τη μέρα σε ένα
γραφείο δεν μπορώ’, λέει. " Μαριγώ: "Ντεμπέλης είναι, στην πίστη μου.
Αν παντρευτείς με αυτόναν, δεν θα’ χετε παράδες ούτε για νοίκι στα Χιώτικα!
"…».
Τον σύζυγο της Μαριγώς,
τον Περικλή, φαίνεται πως «…καμιά Carmen Σπανιόλα τον
είχε μαγέψει για πολύ καιρό! Όταν το ‘μαθε η Μαριγώ, ηπήγε σε μια καφετζού, που
τσ’ ηάδειασε το πορτοφόλι δια να δει μες το φλιτζάνι του καφέ το μέλλον τσ’
υπόθεσης… Μα η Μαριγώ δεν ήτανε τόσο χαζή, κι ησκέφτηκε πως τα παραδάκια του
Περικλή ηπροτιμούσε να τα έχει δια κείνη και όχι δια καφετζούδες, μάγισσες και
χαρτορίχτρες, που είχαν γεμίσει τη Σμύρνη, και δεν ηξαναπήγε… Μα ηπρόσεχε να μη
χάσει το γκελ τση, όπως το λένε οι μπαγάσηδοι τση Σμύρνης, και να είναι πολύ
θηλυκιά και ναζιάρα με τον Περικλή, γιατί είχε καταλάβει πως του αρέσανε αυτά
τα κόλπα….»
ο Λεξικό των Σμυρναίικων μπορείτε να το
προμηθευτείτε από τα Ξενόγλωσσα Βιβλιοπωλεία Τσιγαρίδα στην οδό Ιπποκράτους
10-12, στην Αθήνα. Τηλέφωνα επικοινωνίας: 210 36.26.028 & 210 36.17.243
E-mail: info@bookstop.gr
A Lexicon Of Smyrneika – İzmir Rumcası Sözlüğü, των Alex Baltazzi,George Galdies, GeorgePoulimenos, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, Σμύρνη 2012, σελίδες 170.
Βασίλης Αγιαννίδης
πηγη chiosnews.com
